‘De Blinde Fotograaf.’ Interview met Nhem En, de voormalige Khmer Rouge fotograaf tijdens het schrikbewind van Pol Pot in Cambodja.

Fotografie is een belangrijk medium voor verslaglegging en geschiedschrijving. Soms kunnen foto's zelfs de geschiedenis beïnvloeden. Zo hebben twee foto's met name bijgedragen aan de beëindiging van de oorlog in Vietnam: die van een meisje dat naakt en gewond vlucht voor napalm, en die van een executie midden op straat.

Ze zijn gemaakt door fotografen die erheen gingen om de wereld te laten zien wat zich daar afspeelde. Veel fotojournalisten doen hun werk omdat het spannend is, en omdat ze er goed in zijn. Maar bovenal zijn de meesten oprecht geïnteresseerd in hun medemens en hopen ze met hun werk anderen de ogen te openen. Soms echter, krijg je beelden te zien van 'de andere kant', beelden gemaakt door fotografen die geen enkele vorm van compassie hadden of konden tonen met de mensen die ze fotografeerden. 

Beelden die niet bedoeld waren om de wereld te veranderen, laat staan te verbeteren. De portretten die zijn gemaakt in de beruchte S-21 gevangenis in Cambodja, zijn kil en vreselijk.

Ze waren niet bedoeld voor de buitenwereld en zijn gemaakt zonder enige journalistieke intentie.

Toch zijn ze nu een belangrijk en indrukwekkend document geworden van de vuile oorlog die de Rode Khmer voerde. 

Michael Klinkhamer sprak met de fotograaf die ze maakte in Cambodja.

De rechterhand van dictator Pol Pot en de nummer 2 van het voormalige Rode Khmer-regime in Cambodja heeft in de rechtbank onlangs gezegd dat hij en zijn 'kameraden' geen slechte mensen waren. 

Michael Klinkhamer ontmoete exclusief de voormalige Rode Khmer fotograaf, 'Nhem En'. in Phnom Penh-Cambodja. Toen een jonge man van zestien jaar, nu 51 jaar oud.

‘De blinde fotograaf’ Hij deed wat hem werdt opgedragen, en keek weg om zelf te overleven.

Nhem En werkte tussen 1976-1979 als fotograaf in het voormalige school gebouw Tuol Svay Pray. Tijdens de Rode Khmer periode omgebouwd tot gevangenis en verhoor centrum, genaamd Security S-21. In S-21. fotografeerde hij meer dan 15.000 mensen. Cambodjanen die na te zijn gefotografeerd, verhoord en gemarteld allemaal vermoord eindigde op de ‘Killing Fields’ Van de geportretteerde gevangenen overleefde er uiteindelijk slechts zeven mensen  aan deze ongekende brute aanslag op de menselijkheid..Zijn 'Mugshots' hangen nu als permanente foto-expositie in het Tuol Sleng genocide museum, te Phnom Penh.

de ontmoeting

Ik ontmoet  de voormalige fotograaf Nhem En, na enig rondbellen en met de hulp van een gids die werkt in het genocide museum in Phnom Penh.

Nhem Em is bereidt voor een vergoeding om de twaalf uurige reis te maken naar de Cambodjaanse hoofdstad. Het lijkt mij een bizar gegeven om hem aldaar op de “plaats-delict” te ontmoeten.

Per tuk-tuk- (brommer karretje) begeef ik mij naar zijn hotel, in het gezelschap van een khmer vertaler. Nhem En, heeft een aantal foto’s, documenten en niet te vergeten zijn camera’s mee genome en gerangschikt p zijn bed. Een  oude wat aangetaste Rollei cord en een opmerkelijk glimmende Yashika …..de camera’s die het allemaal meer dan twee en dertig jaar geleden hebben geregistreerd.

Zittend op zijn bed, omgeven door de memorabilia uit die roerige en verschrikkelijke jaren maakt Nhem En op mij een eenzame indruk.

Dit is dus wat er overblijft als de rook om je oren is verdwenen……..

Het is schijn die verlatenheid, want de een en vijftig jarige man kijkt mij vriendelijk met jongens achtige glimmende ogen aan. Lacht en praat veel in de voor mij onverstaanbare Khmer taal.

We besluiten direct door naar zijn vroegere werkplaats, de S-21 gevangenis in een rustige buurt van Phnom Penh voor  het bekijken van zijn foto’s en een dit keer vredig “verhoor”, en fotosessie.

MK: Hoe oud was u tijdens de Rode Khmer periode?

Nhem En: “Ik was elf jaar oud, in 1971 begon in ons dorp de revolutie.

Toen ik vijftien jaar was kreeg ik een machinepistool omgehangen en was ik een jonge soldaat in het leger. Door mijn gedisciplineerde gedrag en goede moraal mocht ik in 1975 een vak opleiding doen in China. Ik werdt geselecteerd voor het werk om kaarten te maken. Cartografie en fotografie.”

MK: Wat fotografeerde u zo al?

Nhem En: Ik werkte voor de partij en fotografeerde alle evenementen, ontmoetingen van onze leider Pol Pot en vele andere nieuws feiten, voor onze revolutionaire krant. Meer dan twee miljoen foto’s heb ik gemaakt, ik heb nog duizenden foto’s en negatieven in mijn bezit.”

MK: Wanneer ging u naar de hoofdstad Phnom Penh?

Nhem En: Ik werdt opgedragen om foto’s te maken in de S-21 gevangenis ongeveer een maand nadat ons leger Phnom Penh had bevrijd.

De stad werdt toen nog ontvolkt en de ongeveer twee miljoen mensen werden de stad uit gedirigeerd om elders te werken aan wat “Angkar” (de organisatie) had besloten. Ook ik kreeg de opdracht om mij daar te melden om de stroom van “vijanden van Angkar” te fotograferen en te registreren.

MK: Hoe ging dat in zijn werk?

Nhem En: Iedere gevangene kreeg een nummer en werdt ingeschreven op een lijst. Ik vertelde hen om recht in de camera te kijken. Niet het hoofd draaien of weg kijken, anders is de foto niet geschikt. De gevangene hadden vaak kinderen bij zich. Ik nam ook foto’s van hun kinderen. Voor het archief.

MK: Waar werkte u mee?                                                                                 Nhem En: Met een aantal camera’s. De Rolleicord en een Yashica....en ook een Canon. Ik gebruikte flits, en had een vaste opstelling. Maar moest ook als er veel gevangenen waren elders in S-21 fotograferen. Vaak waar grote groepen vast zaten aan enkel boeien. Dan ging ik daar heen, of als een gevangen al dood was gegaan.

MK: Wisten ze dat ze gedood zouden worden?

Nhem En: “Na de arrestatie werden de mensen met hun handen achter hun rug vastgebonden en geblinddoekt bij mij aangeleverd. Ik maakte de blinddoek los, maar liet de handen gebonden. Vele moesten huilen en riepen; waarom? wat heb ik misdaan? Ik ben onschuldig!  Sommige lachten een beetje, anderen huilde of waren nog in de war. Ik kon hun niet helpen en vertelde ze niets. Ik moest mijn werk snel en goed doen. Met de gevangenen praten ik nooit. Dat was niet toegestaan. Ik moest scherpe en heldere foto’s maken en iedereen goed nummeren. Ja, ze wisten allemaal dat ze zouden sterven.”

MK: Wie was u meerdere en controleerde of u het werk goed deed?

Nhem En: De commandant van S-21 was Kang Keck, alias Duch. Hij overzag mijn werk en liet dagelijks zien en merken dat het leven aan een zijde draad hing” Als Duch het werk niet beviel dan betekende dat straf c.q de dood. Voor mij was hij vriendelijk en heft mij zelfs een gouden rolex horloge gegeven.

MK: Hoe vind u het dat Duch nu is veroordeeld en zijn  levenslange straf moet uitzitten?

Nhem En: Ik vind dat niet goed of fout, Het is nu een andere tijd en we moeten leven met wat er is gebeurd. Hij zit nu opgesloten maar ik vind dat niet nodig.

MK: Maar hij was toch erg wreed en heeft mensen massaal de dood in gejaagd en laten martelen?

Nhem En: Hij was erg gerespecteerd  en correct en ik denk dat het niet  meer nodig is dat hij nu opgesloten zit.

MK: Als u aan al die mensen denkt die voor u kamera stonden, die toen zijn gedood, wat zou u hen nu willen zeggen als dat kon. Voelt u geen medelijden of spijt?

Nhem En: Ik heb hun toen en nu niets te zeggen. Toen moesten we onze leiders volgen en doen wat we opgedragen werden.

“Year Zero”             

Tijdens politieke omwentelingen in Cambodja eind jaren zestig kwam tussen 1975-1979  de Rode Khmer aan de macht onder de leiding van Pot Pol. De Rode Khmer revolutionaire beweging maakte onder zijn leiding “de stappen” die volgens Pol Pot “nodig” waren voor een radicale verschuiving naar een communistische agrarische samenleving. Vrij van het boeddhisme, geld of onderwijs, Deze pure vorm van communisme wilde hij op de gehele natie toepassen. Pol Pot  hield daarbij voor ogen een Cambodja zonder elke sociale instellingen, zoals banken of godsdiensten of  moderne technologie. Pol Pot hernoemde het land tot de ‘Democratische Republiek Kampuchea’ – en zou het land weer terug brengen naar “Year Zero.” Intellectuelen, zakenlieden, Boeddhisten en buitenlanders moeste allemaal worden verwijderd. "Wat is rot is moet worden verwijderd," las een populaire Rode Khmer slogan. En verwijderen ze dat deden ze! Zogenaamde “vijanden” van de staat”, artsen, ambtenaren, en onderwijzers, maar ook gewone mannen en vrouwen met hun kleine kinderen werden zomaar naar het platteland verbannen om zich daar zonder helder doel, anders dan rijst te verbouwen en wegen aan te leggen letterlijk dood gewerkt. Vele anderen  werden door het Rode Khmer regime opgesloten, gemarteld en massaal vermoord.